Türkiye’de son yıllarda, belediye başkanlarından milletvekillerine ve üst düzey bürokratlara kadar kamu görevinde bulunanların servetlerindeki hızlı artış, toplumsal güveni zedeleyen en önemli unsurlardan biri haline gelmiştir. Bu makalede, “Servet Sınırlama ve Denetim Yasası” çerçevesinde kamu görevlilerinin ve birinci derece yakınlarının mal varlığı artışlarının sistematik olarak denetlenmesi ve aşırı artışların hazineye devri yapılmalıdır. Uluslararası örnekler ve bilimsel veriler ışığında Türkiye için uygulanabilir örnekler:
Sorunun Önemi
Sosyal devlet anlayışında, kamu görevine seçilen veya atanan kişilerin öncelikli görevi halkın çıkarlarını korumak ve kamu kaynaklarını adil kullanmak olmalıdır. Ancak son yıllarda yapılan araştırmalar ve basın haberleri, birçok belediye başkanı, milletvekili ve üst düzey bürokratın görevde bulunduğu süre zarfında servetini katladığını ortaya koymaktadır.
Bu artışın önemli bir kısmı mevcut maaş ve yasal gelirlerle açıklanamayacak düzeyde olup, rüşvet, yolsuzluk ve usulsüz kamu ihalesi gibi süreçlerle bağlantılı olabileceği yönünde toplumsal algı oluşmuştur.
Servet Artışının Denetim İhtiyacı
Bir kamu görevlisinin görev süresi boyunca servetinde, yıllık enflasyon ve yasal gelir düzeyinin çok üzerinde artış görülmesi, ciddi bir denetim sürecini zorunlu kılar.
Temel sorunlar:
- Mevcut mal beyanı sistemi yalnızca beyan edilen varlıkları kayda alır; gizli mülkiyet ve üçüncü kişiler üzerinden edinilen mallar tespit edilemez.
- Birinci derece yakınlar (eş, çocuk, anne-baba, kardeş) üzerinden servet saklama yaygın bir yöntemdir.
- Denetim mekanizmaları genellikle siyasi baskılardan bağımsız değildir.
Uluslararası Uygulamalar
- Singapur: Kamu görevlileri ve ailelerinin tüm finansal işlemleri bağımsız yolsuzlukla mücadele birimi tarafından düzenli olarak incelenir.
- Yeni Zelanda: Görev süresi biten tüm üst düzey kamu görevlileri için “servet kaynak inceleme raporu” zorunludur.
- Fransa: Milletvekilleri ve bakanlar, görevden önce ve sonra ayrıntılı mal beyanı verir; açıklanamayan artış hazineye devredilir.
- Ukrayna: 2014’ten beri, kamu görevlileri ve yakınlarının tüm varlıkları çevrimiçi açık veritabanında yayınlanır.
Türkiye İçin Servet Sınırlama ve Denetim Yasası Önerisi
Kapsam
- Belediye başkanları
- Milletvekilleri
- Bakanlar ve bakan yardımcıları
- Üst düzey bürokratlar (vali, kaymakam, genel müdür vb.)
- Bu kişilerin birinci derece yakınları (eş, çocuk, anne-baba, kardeş)
Temel Maddeler
- Görev Öncesi ve Sonrası Mal Beyanı: Göreve başlamadan önce ve görevden ayrıldıktan sonra tüm mal varlıkları ayrıntılı olarak beyan edilir.
- Yıllık Servet İncelemesi: Her yıl bağımsız denetim kurumu tarafından servet artışı incelenir.
- Açıklanamayan Servet Artışı: Yasal gelirlerin 2 katını aşan ve belgeyle açıklanamayan artış, yolsuzluk karinesi olarak kabul edilir.
- Hazineye Devir: Açıklanamayan servet artışı, mahkeme kararıyla hazineye devredilir.
- Yakın Çevre Denetimi: Birinci derece yakınların mal varlıkları da aynı kapsamda denetlenir.
- Ulusal Servet Kayıt Sistemi: Tüm taşınmaz, araç, şirket hissesi ve banka mevduatı kayıt altına alınır.
Beklenen Etkiler
- Yolsuzluk ve rüşvet vakalarının caydırılması
- Kamu görevine duyulan güvenin artması
- Kamu kaynaklarının verimli kullanılması
- Toplumda “görev servet kazanma yolu değildir” anlayışının yerleşmesi
Sonuç
Kamu görevinde bulunanların ve yakınlarının servet artışlarının denetlenmesi, yalnızca ekonomik değil, ahlaki ve demokratik bir zorunluluktur. Servet Sınırlama ve Denetim Yasası, Türkiye’de hem yolsuzlukla mücadelede hem de toplumsal adaletin güçlenmesinde önemli bir adım olacaktır.
Kaynakça
- Transparency International (2024). Global Corruption Report.
- OECD (2023). Integrity Framework for Public Officials.
- Piketty, T. (2014). Capital in the Twenty-First Century. Harvard University Press.
- Dünya Bankası (2022). Public Sector Accountability Report.
