Küresel ölçekte kentleri güçlü kılan sadece fiziksel yapıları değil, aynı zamanda içinde yaşayan bireyler arasında kurulan sosyal-kültürel bağlardır. Bu bağlamda belediyeler sadece altyapı hizmetleri sunan kurumlar değil, aynı zamanda toplumsal huzuru, komşuluğu ve dayanışmayı inşa eden sosyal aktörlerdir.
Dünyadaki başarılı kent modelleri incelendiğinde, belediyelerin ve diğer yerel yönetimlerin barışçıl bir toplum yapısı kurma yönünde aktif rol aldığı ve başarılı olduğu kentler olduğu görülmektedir.
Barışçıl ve Dayanışmacı Belediye, Katılımcı Bütçe ve Mahalle Konseyleri; Ekolojik ve Sosyal Uyumlu Kentleşme; Kültürel Dönüşüm ve Sosyal Entegrasyon/ komşuluk hukuku gibi öne çıkmış örnek projelerle mümkün olabilir.
2019-2024 yılları arasında Samsun/Atakum Belediyesinin de uyguladığı bu yöntemler, komşuluk hukukunu, komşu dayanışmasını, kültürel (gelenek-görenek) iletişimi ve sonuç olarak kent kültürünü ve kent demokrasisini oluşturmaktadır. Uygulamaları ve başarıları genel kabul görmüş belediyelerden birkaç örnekle konuyu daha anlaşılır hale getirmek gerekirse:
İspanya/Barcelona Belediyesi, “katılımcı bütçeleme” ve “mahalle meclisleri” uygulamalarıyla öne çıkmaktadır. Kent sakinlerinin karar alma süreçlerine doğrudan katılması, hem toplumsal aidiyeti artırmakta hem de yerel sorunların birlikte çözülmesini sağlamaktadır. Bu model, bireyler arasında diyaloğu ve ortak yaşam kültürünü güçlendirmektedir.
Almanya/Freiburg Belediyesi, sürdürülebilir çevre politikalarının yanı sıra komşuluk ilişkilerini güçlendiren kentsel planlamalarıyla dikkat çeker. Mahalle bahçeleri, ortak kullanım alanları ve kooperatif tipi konut projeleriyle hem doğaya duyarlı bir şehir hem de dayanışma içinde yaşayan bir toplum yaratılmıştır.
Kolombiya/Bogotá Belediyesi, özellikle 1990’lı yıllarda şehri şiddetten arındırmak için kültürel dönüşüme öncelik vermiştir. Kamusal alanlarda sanat, müzik ve tiyatro etkinlikleri desteklenmiş; ulaşım, eğitim ve sağlık hizmetlerine erişim kolaylaştırılmıştır. Bu model, farklı sosyal gruplar arasında kardeşlik ve dayanışma anlayışın gelişmesini sağlamıştır.
Barışçıl ve Dayanışmacı Belediye Modeli İçin evrensel nitelik kazanmış temel ilkeler:
Katılımcılık ve Şeffaflık: Halkın karar alma süreçlerine aktif katılımı sağlanmalı; mahalle forumları, dijital oylamalar, kamuya açık bütçeleme gibi yöntemlerle toplumun sesi duyulmalı ve yönetim süreçlerine dâhil edilmelidir.
Sosyal Adalet ve Eşit Hizmet: Her bireyin temel hizmetlere eşit erişimi sağlanmalı; yoksul, yaşlı, engelli ve göçmen gibi dezavantajlı gruplara özel sosyal destek programları geliştirilmelidir.
Atakum belediyesi Karadeniz’de ilk olarak, içinde psikolog, sosyolog, avukat, iletişimci gönüllü ve kadrolu çalışanların bulunduğu ‘Kadın Danışma Merkezi’, içinde ebe, hemşire, elektrik teknisyeni ve temizlik görevlilerinin bulunduğu ‘Evde Bakım Hizmetleri’, ‘Gıda Bankası’, ‘Paylaşım ve Geri Dönüşüm Merkezi’, kırsal mahallelere yerli ırk, ata tohum ve eğitim desteği, Kreşler ve Yurt ve Konukevi; Aktif İstihdam/Meslek Edindirme Kursları vb.gibi.
Ortak Yaşam Alanları: Parklar, meydanlar, kütüphaneler, kültür merkezleri gibi kamusal alanlar artırılarak komşuluk ve sosyal etkileşim teşvik edilmelidir.
Yerel Kültür ve Sanatın Desteklenmesi: Mahalle temelli kültürel etkinlikler desteklenerek bireyler arasında ortak değerler oluşturulmalıdır. Sanat, toplumu birleştirici bir araç olarak kullanılmalıdır.
Gönüllülük ve Dayanışma Ağı: Belediye Yasasında da var olan ve teşvik edilen, gönüllülük esasına dayalı sosyal destek sistemi uygulanmalı, gönüllülük teşvik edilmelidir. Gıda bankaları, eşya paylaşım noktaları ve komşu destek programlarıyla kentte dayanışma kültürü geliştirilebilir.
Yukarıda anlattıklarım Avrupa standartlarında başarılı kent/Belediye örnekleridir.
Bu örneklerden ve Atakum belediyesindeki beş yıllık uygulamalardan yola çıkarak Türkiye Belediyeler Birliği öncülüğünde özellikle Anadolu ilçe belediyelerine komşuluğun, kent kültürünün ve demokrasinin yapı taşları olan bu projelerin etkin bir şekilde uygulanmasını öneriyorum.
Türkiye’de uygulanabilir model olarak; “Mahalle Dayanışma Merkezleri” kurmakla başlanabilir. Bu merkezlerde sosyal yardım hizmetleri, psikolojik destek, kadın ve gençlik atölyeleri, yaşlılara yönelik aktiviteler bir araya getirilebilir. Ayrıca, mahalle meclisleriyle her bireyin fikir beyan edebileceği demokratik bir yapı kurulabilir. Dijital uygulamalar aracılığıyla belediye ile halk arasındaki iletişim güçlendirilerek şeffaf ve hesap verebilir bir yönetim sağlanabilir.
Kentler sadece binalardan ibaret değildir, aynı zamanda içinde yaşayan insanların birbirleriyle kurduğu ilişkilerle şekillenir. Bu nedenle belediyeler, alt yapı ve teknik hizmetlerin ötesine geçerek, toplumun ruhunu ve birlikte yaşama kültürünü güçlendiren politikalar üretmelidir. Dünya örneklerinden esinlenerek geliştirilecek dayanışma odaklı belediye modeli, Türkiye’de barışçıl, adil ve yaşanabilir kentlerin inşasında kilit rol oynayacaktır.
Belediyeleri demokrasinin yaşam biçimine dönüşmesinin en temel aktörleridir; o da bu projeleri eksiksiz başarı ile uygulamaktan geçer…
