Doç. Dr. Girayalp Karakuş
İsrail Lazareviç Helphand, takma adı Aleksandr Parvus. Zengin bir Yahudi ailenin çocuğuydu. Küçük yaştan itibaren zekâsıyla ön plana çıkan bir öğrenciydi. Daha çocukluğundan bu yana Yahudi karşıtlığı politikası izleyen Çarlık Rusya’ya düşmandı. Gençliğinde Marksist kitaplar okudu ve etkilendi, daha sonra Ukraynalı milliyetçi Taras Şevçenko’nun vatanseverlik temalı şiirlerinden pasajlar okudu ve ezberledi. Çarlık sistemi ile hiçbir zaman barışmadı, sürgün yedi, eziyet çekti ancak ailesinin zengin olması onun parasızlık çekmesine engel oldu. Kod adı Parvus olan bu şahıs kimdi? Her zaman hakkında spekülasyonlar oldu. 1905 Şubat Devrimi’nde teorik olarak yer aldı, Türkiye’ye geldi İttihatçıların içinde teorisyenlik yaptı, Türk milliyetçilerinin yayın organı Türk Yurdu’nda yazılar yazdı, Türkiye’nin Mali kurtuluşuna dair çözüm önerileri sundu, Lenin’in Almanya’dan Rusya’ya dönmesinde etkin rol oynadı. Ama her zaman bir soru işareti olarak kaldı Parvus. Vefat ettiğinde dostları evindeki eşyalara bakmak için gittiğinde gerisinde hiçbir belge bırakmamıştı. Gerek 1905 Şubat gerekse 1917 Ekim Devrimi’nde Bolşevikleri maddi olarak destekledi. Peki bu yardımları neden yaptı? Gerçekten samimi bir sosyalist devrimci miydi? Clara Zetkin, Parvus’un 1914’e kadar samimi bir sosyalist düşün insanı olduğunu ancak 1914’ten sonra savaş vurguncusu bir tipe büründüğünü iddia etmiştir. Pravda’da yazı kaleme alan Radek ise Parvus’u hain olmakla itham etmiştir. (1)
Şüphesiz Parvus Efendi iyi bir teorisyendi. İkinci Enternasyonale önemli katkıları olmuştu. 1905 Şubat Devriminin yenilgisinden sonra Troçki’nin geliştirdiği Sürekli Devrim tezinin ilhamını da o vermiştir: Troçki onun hakkında şunları söylemiştir: “Parvus, yüzyılın başında Marksistler arasında tartışmasız en önemlilerinden biriydi. Marksist yöntemleri ustalıkla kullandı, geniş bir vizyona sahipti ve dünya olaylarında önemli olan her şeyi keskin bir gözle takip etti. Bu, korkusuz düşüncesi ve erkeksi kaslı üslubuyla birleştiğinde onu dikkate değer bir yazar haline getirdi… Yine de Parvus’ta her zaman yaratılmış ve güvenilmez bir şeyler vardı. Bu devrimci, diğer tüm hırslarının yanı sıra, inanılmaz bir zengin olma arzusuyla da parçalanmıştı.” (2)
Parvus aynı zamanda Türkiye’deki günlerinde Türkiye’nin Almanya safında savaşa katılması yönünde yazılar yazmıştır. Çıkacak bir savaşta İngiltere ve Almanya kilit rol oynayacaktı. İngiltere’nin Almanya karşısında direnme şansı yoktu. Diğer taraftan Türkiye’ye yönelik en büyük düşman da Rusya’ydı. Bu yüzden Türkiye’nin Almanya’nın yanında savaşa girmekten başka çaresi yoktu. Parvus Efendi Rusya’yı parçalayacak güç olarak da sosyalistleri görmekteydi.(3) Bu yüzden Avrupa’ya kaçmış sosyalist liderlerle sürekli irtibat halindeydi. Onları maddi olarak destekledi.
Parvus hayatının son yıllarında Stalin tarafından istenmeyen adam ilan edildi. Nitekim yakın dostu Troçki’de Stalin ile girdiği iktidar mücadelesini kaybetmişti. Büyük Sovyet Ansiklopedisinin ilk baskısında Parvus’tan söz edilirken, ikinci baskıda hakkında tek sözcük bile yoktu. (4) Günümüzde bile Parvus hakkında yeterli bilgi sahibi değiliz. Çünkü Parvus kişisel arşivlerini yok etmiş ve kimsenin onlara ulaşmasına izin vermemiştir. Ancak şunu biliyoruz ki Z.A.B. Zeman 1958 yılında, Alman hükümeti ile Rus devrimciler arasındaki yazışmaları yayınladı. Zeman’ın yayınladığı bu belgelerde Alman İmparatorluğu Rus Devriminin gerçekleşmesinde Rus devrimcilerle işbirliği yapmıştır ve bu koordinasyonu sağlayan da Parvus’tur. 1961’de ise Fritz Fischer Parvus hakkında bir takım belgeler öne sürse de Parvus’un asıl amacının ne olduğu ve nasıl bir kişiliğe sahip olduğu ile ilgili elimizde net bir veri yoktur. (5)
Kaynakça
- Winfried B Scharlau-Zbynek A. Zeman, İttihat Terakki’nin Bolşevik Teorisyeni: Parvus Efendi, Devrim Taciri, Kalkedon Yayınları, İstanbul, 2007, s. 10-11.
- Leon Trotsky, My Life: An Attempt at an Autobiography. Harmondsworth, Middlesex: Penguin, 1975, 172.
- Engin Deniz, Alexander Israel Helphand ( Parvus Efendi) 1867-1924, Hayatı ve Fikirleri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2011, s. 118-119.
- Scharlau- Zeman, age, s. 12.
- Scharlau- Zeman, age, s. 14.
