Doç. Dr. Girayalp Karakuş
Türkiye Yerel Yönetimler Bakanlığı deneyimi 5 Ocak 1978 ile 12 Kasım 1979 dönemleri arasında Cumhuriyet Halk Partisi tarafından deneyimlenmiştir. (1) O dönem İstanbul, İzmir ve Ankara gibi büyük belediyelerde seçim kazanan Cumhuriyet Halk Partisi yerel ölçekte belediyelerin gelirlerini konsolide etmeyi hedefine koymuştu. Türkiye’de Yerel Yönetimler Bakanlığı kurulması fikrine en çok Bülent Ecevit destek vermişti.
1970’ler Türkiye’sinin en büyük sorunlarından birisi de köyden kente göçün engellenmesiydi. Yerelde istihdamın arttırılması ve gelir düzeyinin köylünün lehine gelişme gösterilmesi için bu bakanlık kuruldu. Önemli başarılar da elde edildi. Örneğin; Tanzim Satış Mağazalarıyla tüketici ucuz gıdaya erişim elde etti, üretim kooperatifleri vasıtasıyla tüketici ile üretici arasındaki aracılar tamamen ortadan kaldırılarak karaborsacılığa engel olunmaya çalışıldı, bürokratik hantallık engellendi, yerel yönetimlerin merkezi otorite karşısında daha fazla söz söyleyebilme hakkı oldu. Ancak bütün bu iyi gelişmelere rağmen özellikle Adalet Partisi’nden bazı milletvekilleri böyle bir bakanlığın kurulmasını müsriflik olarak niteledi. Dönemin AP’li milletvekilleri belediyelerin asayiş yönünden İçişleri Bakanlığına, mali yönden ise Maliye Bakanlığına bağlı olmasını yeterli görmüştür. Oysa Yerel Yönetim Bakanlığı Deneyimi ilk olarak İskandinav ülkelerinde başarıyla gerçekleştirilmiş daha sonra tüm dünyaya yayılmıştır.
Savunulan Türkiye Yerel Yönetim Bakanlığını yönetecek olanlar çekirdek bir kadrodan oluşacaktır. İçlerinde mimar, şehir planlamacısı, ekonomist, mühendis, maliyeci vd mesleklerden uzmanlaşmış 1000-1500 kişilik bir kadro olacaktır. Bu oluşum merkezi hükümete bağlı kalacak ama aynı zamanda kendi karar verme mekanizmaları da olacaktır. Taşrada ekonomik gelişmenin sağlanması kırdan kente göçün de önünü alacaktır. Bakanlık kurulduktan sonra yapacağı ilk işlerden birisi de belediyelerin gelirlerini arttırıcı politikalar belirlemek olacaktır. Norveç, İngiltere, İrlanda, Yeni Zelanda, Kosova, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, İsveç ve Danimarka bunu başarabilmiş. Biz neden yapmayalım?
1978-1979 arasında denenen Türkiye Yerel Yönetimler Bakanlığı neden kısa süreli olmuştur? Birincisi; merkezi idare topladığı gelirlerden mahalli idarelere pay verecek yasal bir düzenleme yapmamıştır. İkincisi; Türkiye seçim dönemine girmişti. Adalet Partisi, Milliyetçi Hareket Partisi ve Milli Selamet Partisi, CHP’nin başlattığı başarılı bir hamleyi kendine mal edemeyeceğini bildiği için bu bakanlığın gereksiz olduğunu düşünmüş ve kapatılmıştır. Yani tamamen politik kaygılar… 2015 yılında BEM-BİR-SEN genel başkanı bu konuyu yeniden gündeme getirmiştir. Türkiye Genç İşadamları Derneği’de aynı görüşte. (2) “İrlanda’da Çevre, Topluluk ve Yerel Yönetimler Bakanlığı bulunmaktadır. Bakanlık hazırladığı 2011-2014 yılı stratejik planında misyonunu: “kamu hizmeti reformuna katkıda bulunmak, kaliteli konut politikalarının uygulanmasını sağlamak, su kaynaklarını ve içme suyu kalitesini korumak ve geliştirmek, etkin çevre koruma programlarıyla yüksek kalitede yaşanabilir bir çevre oluşturmak, demokratik ve duyarlı yerel yönetimlerin gelişimine destek vermek, toplulukların ve gönüllü kuruluşların gelişimini teşvik etmek ve desteklemek, bölge ve topluluklara yönelik planlama ve uygulamaların sürdürülebilir gelişimi sağlamasını temin etmek” şeklinde belirlemiştir. İngiltere’de Topluluklar ve Yerel Yönetimler Devlet Bakanlığı bulunmaktadır. Bakanlık; iskân, konut, planlama ve geliştirme, seyahat politikaları ile ilgilenmektedir. Yeni Zelanda Yerel Yönetim Bakanlığı da, yerel yönetimlerin; yasalarının hazırlanması, idari yapıları, sorumlulukları ve finansal durumu ile ilişkili temel konularla ilgilenmektedir” (3)
Yerel Yönetimler Bakanlığı deneyiminin olması gelecek adına umut vaat edicidir. Zira geçmişte yapılan hataların tekrarlanmaması önemli. Siyasette rant ve oy maksimizasyonu yerine ülkenin çıkarları ön planda tutulmalıdır. 1839 Tanzimat’ın ilanı ile başlayan Batılılaşma/Çağdaşlaşma sürecimizde Batı’nın uyguladığı demokratik ve çoğulcu uygulamaları almak yerine neden popüler kültürünü almayı tercih ediyoruz? Eğer çağdaşlaşacaksak ancak demokratik, çoğulcu ve hukuk devleti olabilirsek bu mümkün olabilir.
Kaynakça
1) Mete Yıldız, “Türkiye’de Yerel Yönetim Bakanlığı Deneyimi”, Türkiye’nin 1970’li Yılları, İletişim Yayınları, İstanbul, 2020, s.785.
2)Age, s. 791.
3)Rüveyda Kızılboğa Özaslan-Orhan Veli Alıcı, “Türkiye’de Yerel Yönetim Bakanlığı Deneyimi ve Günümüzde Gerekliliğinin Sorgulanması”, Turkish Studies, Volume 10/1 Winter 2015, p. 359.
