1909’da iki kız, on beş yaşındaki Alexandra ve küçük kız kardeşi Fevronia, o zamanlar Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun bir parçası olan Karpat Dağları’ndaki etnik bir Lemko köyünden ayrılarak Bremen’e gittiler ve Amerika’ya giden bir gemiye bindiler. Dört yıl sonra iki genç erkek kardeş, Viktor ve Mikhail, o zamanlar Rus İmparatorluğu’nun bir parçası olan Ukrayna’daki köylerini terk ettiler ve Trieste’den New York’a giden bir gemiye bindiler. Çocuklar yanlarında çok az değer aldılar, ancak boyalı bir teneke çaydanlıkları, el dokuması bir tomar kumaşı ve bir vyshyvanka’sı (Ukrayna işlemeli gömleği) vardı .
Beş yıl sonra Viktor, Helen adında genç bir kadınla evlendi ve küçük bir dükkan açtı. Biri annem Anastasia olmak üzere dört çocukları oldu.
Alexandra, Joseph adında bir Lemko göçmeni ile evlendi. Bir kızı Anne ve babam olan oğlu John vardı.
Evde ailem Ivan ve Anastasia idi. Amerikan dünyasında onlar John ve bir elektrik mühendisi ve bir hemşire olan Stasia idi. Her yerde İngilizce konuşuyorlardı (ebeveynleri hariç), iki çocuklarını Rus Ortodoks Kilisesi’nde vaftiz ettiler, ancak daha sonra Presbiteryenliğe geçtiler. Erkek kardeşim ve ben çizgi filmlerle, piyano dersleriyle ve beysbolla büyüyen ve orta sınıf bir aile evinden liberal sanat kolejlerine giden iki Amerikalı çocuktuk. Amerikan Rüyası için poster ailesiydik.
Yani, büyükanne ve büyükbabama daha iyi yaşamlar için Avrupa imparatorluklarından bir asır sonra kaçtıklarını söyleseydiniz, onların ikinci nesil Amerikalı, anadili İngilizce olan, Ivy League eğitimli torunlarının Rus İmparatorluğu’nun yeni bir versiyonundan kaçacağını söyleseydiniz . bir bavul ve köpeğiyle geçen gece – buna inanamazlardı.
Açıkça öğrenemediğim bir aile dersi vardı.
Geçen Mart ayında Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinden sonra Moskova’dan ayrıldığımda, Riga’da yaşamaya alışmakta zorlanacağımı tahmin etmiştim: yeni bir ülke, yeni bir dil, her şey yeni olacaktı. Ama o kadar da zor değildi. İlk başta eskiden yaptığım türden uzun bir iş gezisi gibi göründü. Rutini biliyordum: Marketi ve eczaneyi bulun, taksi durumunu anlayın, komşularla arkadaş olun.
Arkadaş canlısı bir köpeğiniz olduğunda insanlarla tanışmak kolaydır. Yerleştiğim konut kompleksindeki komşularımın – adı Zolitude (Yalnızlık) olduğunu biraz dehşetle keşfettim – neredeyse tamamı Rustu, çoğu Sovyet döneminde oraya taşınan veya oraya gönderilmiş olan eski nesildendi. Birçoğu, izledikleri ve okudukları Rus devlet medyasından rahatsız edici bir şekilde etkilenmişti (herkesin bir VPN’i vardı), ancak bunun dışında en ucuz sağlık kliniklerinden plastik ve camın nerede geri dönüştürüleceğine kadar her konuda cömert tavsiyeler veriyorlardı.
Tanıştığım, hepsi İngilizce ya da Rusça konuşan Letonyalılar sempatik, arkadaş canlısı ve naziktiler. Altı ay içinde, bir tür ulusal rekor olması gereken kaba bir insanla hiç karşılaşmadım.
Huşu içinde “normal bir Avrupa ülkesi” dediğim Letonya’ya yerleşmek de kolaydı. Amazon’dan bir şey sipariş edebilirsin ve o ABD’den altı günde gelir. Gece kar yağdığında, kaldırımlar sabah 8’de boşalır. Yabancılar, toplu taşıma sisteminde gezinmenize yardımcı olur. Letonyalılar her türlü şeyden şikayet ediyor – ve sanırım haklı olarak – ama Rusya’dan geldiğinizde, ülke sorumlu bir hükümet ve hizmet modeli gibi görünüyor.
Moskova’nın korkunçluğundan sonra – 12 şeritli otoyollar ve üç saatlik trafik sıkışıklığı, Avrupa’nın en büyük alışveriş merkezi, her semtte yükselen gökdelenler – insan ölçeğinde bir şehirde yaşamak bir zevk. Riga bir başkent hissi veriyor: taretli bir başkanlık sarayına, geniş meydanlara, eski katedrallere ve – bu arada – dünyadaki en büyük art nouveau mimarisi yoğunluğuna sahip. Ama dar, Arnavut kaldırımlı sokakları ve iki katlı ahşap evleri, şehir merkezinde bile samimi ve davetkar.
Moskova masamın soldaki ikinci çekmecesinde yığınla telefon şarj kablosu varken, mesela telefon şarj kabloları almaya içerlememe rağmen, bir valizle yaşamayı umursamıyorum bile.
Riga’yı Rusya’dan gelen insanları bu kadar hoş karşılayan şeylerden bazılarının, ülkenin 50 yıllık Sovyet işgali olması beni derinden rahatsız etti. Bazı devlet dairesi binaları, Yekaterinburg veya Novosibirsk’te inşa edilenlere benziyor ve muhtemelen aynı mimara sahipti. Başkentin nüfusunun yaklaşık üçte biri Rus ve satıcılardan taksi şoförlerine, veterinerlere kadar muhatap olduğunuz hemen hemen herkes bu dili konuşuyor. Bir keresinde, sinir bozucu bir hemşirenin diller arasında bir saniye bile duraksamadan Rusça’dan Letonca’ya ve İngilizce’ye sorunsuz bir şekilde geçişini dinlemiştim.
Pek Letonca bilmiyorum. Öğrenmesi zor; ödünç alınan bazı kelimeler dışında, Letonca’nın bildiğim Slav ve Roman dilleriyle çok az akrabalığı var. Letonya tarihi hakkında bir kitap okudum ve bir anaokulu öğrencisinin Letonya edebiyatı anlayışına sahibim. Çok sayıda siyasi partiden etkilenmek dışında siyaseti takip edemem. Sanki renk körüyüm, ışık tayfının çoğunu kaçırıyorum.
Ama yine de, yaklaşık üç aydır Riga’da bulunduktan bir gün sonra, Daugava Nehri üzerindeki köprüyü geçerken Riga’nın Eski Kenti üzerinde yükselen kilise kulelerini gördüm. Aniden kalbim küçük bir sevinç sıçraması yaptı. Yeni bir ülkede bu kadar mutlu olmak bir mucize gibiydi. Riga’yı uzun bir iş gezisi olarak değil, en azından bir süre yaşanacak bir yer olarak düşünmeye başladım.
Letonya bana sahip olsaydı, yani. Her şeyi düzgün yapmak istediğimden, uzun süreli vize başvurusunda bulunmama yardımcı olması için bir avukat tuttum. Bu felaketle sonuçlandı. Amerikalı bir gazeteciyle ne yapacağı hakkında hiçbir fikri yoktu ve bana tamamen yanlış tavsiyeler verdi. ABD’ye geri dönüp oradan vize başvurusu yapmak zorunda kaldım.
Ayrılmaya hazırlanırken, Riga’daki Rus kitabevinde bir Moskova komşusuna rastladım. Ona bir süreliğine ülkeyi terk etmek üzere olduğumu söyledim – vize sorunları. “Vize sorunları, vize sorunları,” dedi elini umursamazca havada sallayarak. “Elbette vize sıkıntınız var. Herkesin vize sorunu var. Sen bir mültecisin.”
Ben, bir mülteci? İmkansız. Ama belki de değil: Vatanımdan kaçmamış olabilirim ama evimden bir mülteciydim. Sevmeye başladığım başka bir yeri kaybetmekten korkuyordum. Letonya’da bir parmağım vardı, bir sığınak bulmuştum; Daha önce kaybettiklerimden sonra onu da kaybedersem, buna nasıl dayanabilirim?
Mesele şu ki: Değişikliği pek sevmiyorum. 1980’lerdeki birkaç yıl dışında, 1978’den beri yetişkin hayatım boyunca Moskova’da yaşadım. 1993’te Moskova’daki daireme taşındım, 2003’te satın aldım ve o zamandan beri orada yaşıyorum. Bir kulübede aynı küçük evi neredeyse aynı süre boyunca kiraladım. Yol boyunca sevdiğim küçük bir kilisenin ilk görüntüsünü dört gözle bekleyerek, ev ve yazlık arasında aynı yolları gidip gelmeyi severdim. Dairemde mobilyaların etrafında dolaşmadım ya da yatak odasını farklı bir renge boyamadım. Bozulmadıysa tamir etme, değil mi?
Şimdi kırıldı, hepsi.
Ama endişeli ve uykusuz gecelerimde -bir yıldır gece boyunca uyumadım- bazen, sadece bazen, hafif bir neredeyse heyecan yükseliyor. Daha önce hiç gitmediğim bir ülkeye aşık oldum. Avrupa’dayım. Onlarca yeni insanla tanıştım. Dört günlük bir ulusal bayram olan yaz gündönümünü kutlayabilirim. Eski bir dilin gramerini öğreniyorum ve sevecek yeni sanatçılar buluyorum. Keşfin heyecanını hatırladım.
Büyükbabam Viktor ve erkek kardeşi ABD’ye gelmeden önce, babaları Kiprian ileri gitmiş ve Pensilvanya madenlerinde iş bulmuştu. Kiprian oğullarını işe yerleştirdikten sonra, karısı ve kızıyla birlikte geri dönme planları ile Ukrayna’daki köyüne döndü. Ama ayrılmaya hazır olduklarında yıl 1917 idi. Çocukken duyduğumu hatırlıyorum – ama şimdi romantik bir hikaye uydurduğumu düşünüyorum – ailenin ülkeyi geçip Vladivostok’tan ayrılmaya çalıştığını ama çıkamadığını.
Yıllar geçtikçe erkek kardeşler eve para gönderdiler, kız kardeşleri için elbiselerin eteklerine diktiler ya da Amerikan takım elbiseleri içinde dimdik ayakta durdukları fotoğraflarının arkasına resim çerçeveleri koydular. 1930’larda Ukraynalı aileleri onlara yazmayı bırakmalarını söyledi. 1960’larda Thaw sırasında kız kardeşleri yeniden yazmaya başladı.
Viktor, göçmen gazetelerini okumasına ve oldukça anti-Sovyet bir Ortodoks kilisesinde faaliyet göstermesine rağmen, SSCB’nin pembe bir resmini çizmişti. Uyarılara ve endişelere rağmen, 1968’de kız kardeşini ve Moskova’daki yetişkin kızlarını ziyaret etmek için vize başvurusunda bulundu. O ve kız kardeşi 55 yıldır birbirlerini görmemişlerdi; o gittiğinde çocuktu. New York’ta tüm aile – tüm çocukları, karıları ve kocaları, torunları, kuzenleri, yeğenleri ve yeğenleri – onu John F. Kennedy Havaalanından şampanya şişeleri ve endişelerle uğurladı.
Bir ay sonra şok ve hayal kırıklığına uğramış bir şekilde geri geldi. Aylarca sadece yoksulluktan, geri kalmışlıktan, küçücük apartmanlardan, kalitesiz eşyalardan ve akrabalarının devlet propagandasına nasıl inandıklarından söz etti. Farklı bir yeri, terk ettiği evin modern ve mutlu bir versiyonunu hayal ederek harcadığı yıllar boyunca başını salladığını hatırlıyorum.
Doğru yapmaya çalışıyorum. arkama bakmam Gelecekle ilgili hayallerim yok. Savaş bitene ve pişmanlık duyana kadar – tazminatlar, değişiklik – geri dönmeyeceğim. Gözlerim Daugava’nın üzerinde ve ötesinde yükselen kulelerde. Bu öğrendiğim bir aile dersi.
Yorumlar kapalı.