Türkiye’de Su Stresinin Nedenleri ve Havzaların Durumu Üzerine.

Bilimsel veriler temelinde yapılan su kullanım durumuna göre yapılan sınıflandırmayı Falkenmark tarafından yapılmıştır. Burada sıralanan veriler, bir yılda kişi başına m3 cinsinde kullanılan su olarak değerlendirilmektedir. Buna göre Falkenmark indeks değerleri şöyle sıralamıştır; 1700 (m3/ kişi/yıl) üzeri değerler su zengini. 1000-1700 (m3/kişi/yıl) arasındaki değerler Su stresi. 500-1000 (m3/kişi/yıl) arasındaki değerler su kıtlığı ve 500 (m3/kişi/yıl) küçük değeler kesin kıtlığı göstermektedir. 2015 yılında kişi başına düşen su miktarı 1.422 metreküp olarak hesaplanmıştır. Bu ise ülkemizin Su Stresi yaşayan ülkeler arasına girdiğini gösteriyor.

Bölgesel Falkenmark Göstergeleri (2015) yılı havza bazlı hesaplamalarıdır.

Havza adı ………Havza Nüfusu…Kullanabilir Su… Falkenmark göstergesi……Tarım

………………… 2015…………… milyar m3/yıl …….. m3/kişi/yıl ……………………

Meriç-Ergene…. 749.510………….. 0.76………………..1.014…………………Su Stresi.

Marmara………17.608.408…………2.84……………….161.14……………….Kesin Kıtlık.

Susurluk……….3.793.746………….2.57……………….677.43………………………Kıtlık.

Kuzey Ege……..1.112098…………..0.88……………….791.3……………………….Kıtlık.

Gediz ………….1.588.561………….0.79……………….497.3…………………Kesin Kıtlık.

Küçük Menderes..4.168.515…………0.46………………..109.15………………Kesin Kıtlık.

Büyük Menderes..1.346.490…………1.7………………..1262.54……………….Su Stresi.

Batı Akdeniz…….908.877…………..3.87……………….4.258…………………Su Zengini.

Antalya…………3.341.962…………7.03………………2103.55……………….Su Zengini.

Burdur…………..680.105…………..0.17……………….244.08………………..Kesin Kıtlık.

Akarçay…………709.015…………..0.31……………….437.23………………..Kesin Kıtlık.

Sakarya…………7.262.833…………4.03……………….554.88………………………Kıtlık.

Batı Karadeniz….1.879209………….5.09………………2.705.93………………Su Zengini.

Yeşilırmak………2.721.221…………3.1…………………1.139.19………………..Su Stresi.

Kızılırmak………3.715.291………….3.95……………….1.063.17………………..Su Stresi.

Konya Kapalı……3.105.368…………4.9…………………1.577.91……………….Su Stresi.

Doğu Akdeniz……1.745.221…………4.8…………………2.747.50……………..Su Zengini.

Seyhan……………2.183.167…………3.55………………1.626.08………………Su Stresi.

Asi………………..1.533.507…………1.18………………..769.48……………………..Kıtlık.

Ceyhan……………1.609.483…………3.81………………2.367.22…………….Su Zengini.

Dicle-Fırat……….12.646.483…………37.48……………..2.963.81…………….Su Zengini.

Doğu Karadeniz….2.404.480………….9.36………………3.892.73……………Su Zengini.

Çoruh……………..246.920……………4.46……………..18.064.15……………Su Zengini.

Aras………………584.360…………….3.28………………5.609.62……………Su Zengini.

Van Gölü……….1.096.397……………..1.65………………1.504.93…………….Su Stresi.

Türkiye Genel….78.741.053……………112………………..1.422.23……………Su Stresi.

Kaynak: Devlet Su İşleri (DSİ), TSKB Ekonomik Araştırmalar,

Yukarıdaki verilerde de görüldüğü gibi, ülkemizin birçok havzası su kıtlığı noktasına gelmiş. Bu her geçen yıl daha da kötüye doğru gitmektedir. Kesin kıtlık statüsüne girmiş havzalarımız; Marmara, Gediz, Küçük Menderes, Burdur Gölü ve Akarçay havzalarıdır. Ayrıca Kıtlık statüsüne girmiş havzalarımız; Susurluk, Kuzey Ege, Sakarya ve Asi Havzalarıdır. Su stresi yaşayan havzalarımız ise; Meriç-Ergene, Büyük Menderes, Yeşilırmak, Kızılırmak, Konya kapalı, Seyhan ve Van Gölü havzalarıdır. Genel olarak Ülkemiz ise Su Stresi yaşayan ülkeler grubu içinde yer almaktadır. Bu konuda gerekli önlemler alınıp, doğru planlamalar yapılmazsa durum daha vahim bir hal alacaktır. Her geçen yıl suyun durumu daha da geriye gitmektedir. Hane halkının kullanacağı su daha da azalacak, temiz ve kullanılabilinir suya daha zor ulaşır olacağız.

2017 yılında, kişi başına düşen 1,385,92 metreküplük su miktarı ile “su sıkıntısı çeken” bir ülke kabul edilmektedir. Ülkemiz Nüfusu ise 79.814.000 idi. Bu veriler bile, ilerisi için pek olumlu bir sonuç göstermiyor. 2 yılda nüfus 73 bin artarken, kişi başına su miktarı ise 36 m3 azalma göstermiştir. Ülkemizin bugünkü nüfusu ise 83.614.362 olmuş. 2017’ye göre nüfus 3milyon 800 bin artmış. Üstüne 5 milyona yakın Mülteci nüfusu eklenmiş. Bugün durum daha vahimdir. Nüfus artmasına rağmen, su potansiyelimiz aynı oranda artmıyor. Tam tersine azalma eğilimi gösteriyor. Türkiye’nin, 2023 yılındaki su potansiyeli 1.289 m3/kişi/yıl seviyesine düşecektir. Ancak bu öngörüler, yaşanacak kuraklık ve az yağışların yaratacağı sorunlardan bağımsızdır. Buna bir de nüfus artışı eklenirse, durum daha da değişmektedir. Ülkenin normal nüfusu dışında, ülkemizde bulunan 5 milyona varan sığınmacı nüfusu bu hesaplara katılmamıştır. Bu sayı eklendiğinde durum daha da vahim duruma gelecektir.

“ Ülkemizdeki toplam nüfusun %28’i gibi yoğun bir kısmının yaşadığı Marmara Bölgesi’nde, havzalar toplam su akışının sadece %4’lük kısmını toplamaktadır. Meriç, Ergene, Gediz, Büyük Menderes, Burdur, Akarçay, Konya ve Asi Nehri havzalarında yüzey ve yeraltı suyu kullanımı, su kaynaklarının kendini yenileyebilme kapasitesini aşmıştır. Bu durum, havzalar üzerinde baskıyı arttırmış ve doğal ekosistem üzerinde büyük bir tehlike oluşturmuştur

Tarım sektörü %75’lik yüzeysel su ve %66’lık yeraltı suyu tüketimi ile Türkiye tatlı su kaynaklarının en çok tüketildiği sektör olmuştur.” Ülkemizde tarımsal alanda ise en çok su tüketen ürünlerin ekilmesi de su üzerinde aşırı baskılama yapmaktadır. Toplam kullanılan suyun %74’ü tarım için, %15’i evsel kullanım için ve %11’i sanayi için kullanılmıştır.

“Ticari ve endüstriyel sektörlerin arasında yer alan enerji sektörü, söz konusu sektörlerin kullandığı toplam su miktarının yaklaşık %75’ini tek başına tüketmektedir. Enerji sektöründe çok miktarda tüketilen su, petrolün pompalanması, santrallerde kirletici maddelerin temizlenmesi, türbinlerin çalışması için gerekli buharın üretimi ve santrallerin soğutulması gibi enerji üretiminin farklı aşamalarında kullanılmaktadır. Dünya Enerji Görünümü Raporu’na (DEG, 2018) göre, enerji sektörü 2016 yılında yaklaşık 340 milyar m3 su çekmiş ve bunun yaklaşık 50 milyar m3 ‘ünü tüketmiştir. Enerji sektörü, su çekimlerinin büyük bir kısmından sorumludur ve çekilen toplam suyun üçte birinden fazlası kömürden elektrik üreten santrallerde soğutma suyu olarak kullanılmaktadır. Enerji sektörü içerisinde birincil enerji üretimi, su tüketiminin üçte ikisinden daha fazla bir orandan sorumludur. Bu miktarın da büyük bir kısmı fosil yakıt ve biyoyakıt üretiminde kullanılmaktadır. Son yıllarda, şeyl (kayaç ve doğal gaz) gaz kuyularının açılması, önemli miktarlarda su gerektiren hidrolik kırılmayı gerektirmiş ve geleneksel gaz kuyularına kıyasla daha fazla sera gazı emisyonuna neden olmuştur.

Tekstil endüstrisi, yoğun su tüketen bir diğer endüstri olarak bilinmektedir. Birleşik Devletler Çevre Koruma Ajansı’na (EPA) göre, tek bir kot pantolon üretimi için 10 bin litre su gerekmektedir. Yoğun bir şekilde su tüketen bir diğer sektör ise et üretimi ve meşrubat endüstrisidir. (1)

Yukarıdaki geniş alıntıda da görüldüğü gibi, ülkemizde aşırı su tüketimi var. Hem de en temiz sularımız, yukarda bahsi geçen alanlarda tüketilmektedir. Tarım ve sanayi suyumuzun % 85’ni tüketmektedir. Ülkemizin hane halkı su tüketimi, diğer ülkelerle karşılaştırdığımızda çok gerilerde kalmaktadır. Ayrıca ülkemizde 1990’dan 2016 yılına kadar geçen sürede su tüketimi en çok Sanayi sektöründe artmıştır. DSİ kaynaklarına göre, Sulamada kullanılan su miktarı 1990’da 22 milyar m3 iken, 2016 yılında 43.1 milyar m3 olmuş yani bir kat artmış. Hane halkı bazında ise 1990 yılında 5.1 milyar m3 iken, 2016 yılında 6.2 milyar m3 olmuş. Fazla bir fark yok. Sanayi sektöründe ise, 1990 yılında 3.4 milyar m3’ten 2016 yılında 11.1 milyar m3’e yükselmiştir. Hem tarımsal alanda hem de sanayide su tüketiminin hızlı artması sonucu, su kaynaklarımız giderek ihtiyaca cevap veremez hale gelmiştir. Bu ise daha çok yer altı suyuna yönelme ise, o alanda da suların azalması sonucu obrukların oluşması ayrı bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Ne pahasına olursa olsun yer altı sularını çekme ve kullanma isteği, yeni sorun ve tehlikeleri beraberinde tetiklemektedir. Bunun önüne geçilmesi ve suyun kullanımının doğru bir planlama ile ve suya daha az ihtiyaç duyan ürünlere yönelinmesi ile bu tehlikeli gidiş önlenebilir.